بیماری دیابت و انواع آن

دیابت یک سندرم می باشد و لفظ بیماری برای آن صحیح نمی باشد ولی با توجه به اینکه این اشتباه در بین مردم مصطلح شده است و برای راحتی درک این مطلب در اینجا نیز از لفظ بیماری برای دیابت استفاده می کنیم.

اختلالات متابولیسم

به مجموعه روند های شیمیایی که در بدن اتفاق می افتد متابولیسم اطلاق می گردد . این روندها به طور کامل توسط هورمون ها کنترل می شوند و تولید اضافی یا ناکافی یک هورمون خاص می تواند تأثیرات وسیع الطیفی در مواد شیمیایی داخل بدن ایجاد نماید. همچنین اختلالات متابولیکی ممکن است به علت اختلالات اساسی اعضاء اصلی بدن همانند کبد و کلیه ها که متابولیسم را تنظیم می کنند ایجاد شوند. به طور معمول علت تعداد قابل توجهی از بیماری های متابولیکی که در آن مواد شیمیایی ساخته شده در بدن از بین می رود تخریب یا انسداد راه های شیمیایی است . به همان اندازه تجمع مواد شیمیایی ممکن است به اعضایی همانند مغز و کبد آسیب برساند . خیلی از این اختلالات همانند هموکروماتوز از نقص ژنتیکی که به صورت خانوادگی ایجاد می شود ، ناشی می گردند . اگر شما وابستگانی دارید که به این بیماری ها مبتلا هستند احتمال خطر به وجود آمدن بیماری متابولیکی در شما افزایش می یابد. اغلب بیماری های متابولیکی با استفاده از آزمایش خون یا ادرار که برای اندازه گیری سطوح هورمون ها یا مواد شیمیایی مخصوص به کار می روند تشخیص داده می شوند. اگر تشخیص بیماری زودتر انجام شود ، گاهی اوقات می توان بوسیله تغییر در رژیم غذایی یا جایگزین کردن هورمون غایب یا مواد شیمیایی دیگر آن ها را درمان کرد. شروع زود هنگام درمان (درمان به موقع) دورنمای بهتری را برای جلوگیری از آسیب دائمی خواهد داشت. از میان بیماری های متابولیکی ، ما در مورد شایع ترین این بیماری ها که همان دیابت قندی است بحث خواهیم کرد.

دیابت شیرین (مرض قند) – Diabetes mellitus

ناتوانی بدن در استفاده از گلوکز ( قند ) برای کسب انرژی ، به علت مقدار ناکافی یا عدم حساسیت به هورمون انسولین می باشد.
ژنتیک: گاهی اوقات به صورت خانوادگی دیده می شود.
سن ، جنس و نحوه زندگی : عوامل خطر وابسته به نوع بیماری هستند
دیابت قندی یکی از شایع ترین بیماری های طولانی مدت است که در بریتانیا وجود دارد. بیش از ۳% مردم به این بیماری مبتلا هستند . در این بیماری یا لوزالمعده ( پانکراس) به مقدار کافی هورمون انسولین تولید نمی کند یا سلول های بدن به اثرات هورمون مقاومت نشان می دهند. به طور طبیعی انسولین به وسیله لوزالمعده تولید شده و سلول های بدن را قادر می سازد تا گلوکز ( منبع اصلی انرژی) را از خون جذب نماید. در دیابت قندی سلول های بدن از منبع انرژی دیگری استفاده می نمایند که منجر به ساخته شدن سم در بدن می گردد. عدم استفاده از گلوکز باعث انباشته شدن آن در خون و ادرار شده و باعث بروز نشانه هایی مانند برون ده ادراری زیاد ( تکرر ادرار) و تشنگی فراوان می شود. اساس درمان ، کنترل مقدار قند خون است . در میان کسانیکه با دیابت قندی درمان می شوند ، ۱۰% آن ها (از هر ده نفر یک نفر) خودشان تزریق انسولین را انجام می دهند . در بیشتر موارد استفاده ار رژیم غذایی مناسب و درمان خوراکی امیدوار کننده می باشد. این اقدامات بیشتر افراد مبتلا را قادر می سازد تا زندگی عادی داشته باشند. با این وجود در خیلی از بیماران نهایتاً عوارض بیماری به وجود می آید اما در صورتی که درمان انجام شود شروع عوارض با تأخیر صورت می گیرد. عوارض بیماری عبارتند از : مشکلاتی در چشم ها ، کلیه ها ، سیستم قلبی – عروقی و سیستم اعصاب . بیماری قند همچنین سیستم ایمنی بدن را تضعیف کرده و باعث افزایش حساسیت به عفونت (همانند عفونت مثانه) می شود. معمولاً این حالت دائمی بوده و بهبود نمی یابد.

انواع دیابت کدامند؟

دو شکل اصلی بیماری قند وجود دارد که به عنوان دیابت نوع I و دیابت نوع IIشناخته شده اند.

دیابت نوع ۱

این شکل از دیابت زمانی ایجاد می شود که لوزالمعده یا مقدار خیلی اندکی انسولین تولید می کند یا اصلاً تولید نمی کند . بیماری معمولاً به طور ناگهانی در کودکان یا نوجوانان ایجاد می شود. با وجود اینکه تعیین رژیم غذایی مناسب برای این بیماری از اهمیت ویژه ای برخوردار است ، درمان با تزریق انسولین باید انجام شود . در بریتانیا ۳۵۰ هزار نفر به این نوع از دیابت مبتلا هستند.

دیابت نوع ۲

دیابت نوع II خیلی شایع تر بوده بطوری که در بریتانیا حدود ۳ میلیون نفر به این نوع از دیابت مبتلا هستند. در این بیماری لوزالمعده ترشح انسولین را انجام می دهد اما سلول های بدن به اثر آن مقاومت نشان می دهند. مبتلایان اصلی این نوع از دیابت افراد بالای ۴۰ سال هستند و در بین کسانی که وزن اضافی دارند شیوع بالایی دارد. این بیماری به آهستگی شروع شده و اغلب در طی چند سال نامحسوس باقی می ماند. در مراحل ابتدایی ممکن است رژیم غذایی برای کنترل بیماری کفایت نماید ، اما با پیشرفت بیماری داروهای خوراکی و گاهی اوقات تزریق انسولین ضرورت می یابد. گاهی اوقات دیابت قندی می تواند در طی حاملگی ایجاد شود. این حالت را دیابت حاملگی می نامند و ممکن است با درمان انسولین برای حفظ سلامت مادر و جنین اصلاح گردد. دیابت حاملگی معمولاً بعد از تولد فرزند ناپدید می شود با این وجود زنانی که دیابت حاملگی داشته اند در زندگی خود بعد از حاملگی با احتمال بیشتری به دیابت نوع II مبتلا خواهند شد.

علت بیماری دیابت

دیابت نوع I معمولاً به وسیله واکنش های غیر طبیعی در سیستم ایمنی که باعث تخریب سلول های ترشح کننده انسولین در لوزالمعده است ایجاد می گردد . این واکنش ها ناشناخته اند اما وجود عفونت های ویروسی به عنوان ایجاد کننده زمینه برای بیماری محتمل به نظر می رسند در بعضی از بیماران بافت های ترشح کننده انسولین به دنبال التهاب لوزالمعده تخریب می گردد. همچنین ژنتیک ممکن است نقشی در ایجاد آن داشته باشد و نحوه توارث پیچیده به نظر می رسد. فرزند فردی که دیابت نوع I دارد در معرض خطر بالایی از تشکیل همان نوع دیابت است ، اما بیشتر کودکان مبتلا شده به این بیماری کسانی هستند که والدین آنها مبتلا به دیابت نیستند. علت دیابت نوع II کمتر مشخص شده است اما ژنتیک و چاقی عوامل مهمی هستند. یک سوم افراد مبتلا ، وابستگانی مبتلا به این نوع دیابت دارند . دیابت نوع IIیک مشکل اساسی در سلامت و بهداشت اکثر جوامع بشری می باشد و در بعضی از کشور ها یک معضل بزرگ است. افزایش مصرف مواد غذایی در بیشتر افراد وزن اضافی ایجاد می نماید که این وضعیت شیوع این بیماری را افزایش می دهد. در افرادی که مستعد دیابت هستند بیماری می تواند به وسیله داروهای کورتیکواستروئید که بر علیه انسولین ترشح می گردند ایجاد شود.

نشانه های بیماری دیابت

اگرچه بعضی از نشانه ها در هر دو نوع دیابت یکسان است اما در دیابت نوع I نشانه ها به سرعت ایجاد شده و تشدید می شوند. نشانه های نوع II ممکن است واضح نبوده و غیر محسوس باشند تا اینکه در بررسی های معمول طبی مشخص گردند. نشانه های اصلی هر دو شکل معمولاً عبارتند از:

• برون ده ادراری زیاد ( ادرار بیش از حد)
• تشنگی فراوان و دهان خشک
• خواب ناکافی به دلیل بیدار شدن های مکرر در شب که برای ادرار کردن ضرورت می یابد.
• فقدان انرژی

دیابت نوع I ممکن است باعث کاهش وزن شود . در بعضی از افراد اولین نشانه ی بیماری کتواسیدوز است ، حالتی که در آن مواد شیمیایی سمی که کتون نامیده می شوند در خون به وجود می آید. این مواد شیمیایی وقتی که بافتهای بدن به دلیل تولید ناکافی انسولین از خذب گلوکز از جریان خون ناتوان می شوند و برای تولید انرژی از چربی ها استفاده می کنند، تولید می گردند. همچنین کتواسیدوز می تواند در افرادی که دیابت نوع I داشته و انسولین مصرف می کنند در صورتی که چندین دوز از دارو را فراموش نمایند یا اگر در آنها بیماری دیگری ایجاد شود ( چرا که هر شکلی از بیماری برای بهبود به انسولین بیشتری نیازمند است.) می تواند حادث گردد. نشانه های کتواسیدوز معمولاً عبارتند از:

• کنفوزیون ( گیجی)
• تهوع و استفراغ ، گاهی اوقات توأم با درد شکم
• تنفس عمیق
• بوی استون از دهان ( شبیه بوی پاک کننده لاک ناخن)

این نشانه ها جزء اورژانس های طبی محسوب می شوند چراکه اگر به صورت اورژانس درمان نشود قادرند دهیدراتاسیون ( کم آبی ) شدیدی در بیمار ایجاد نمایند که ممکن است به اغماء منجر گردد. درمان اورژانسی برای کتواسیدوز شامل تزریق داخل وریدی مایعات برای اصلاح دهیدراتاسیون (کم آبی) و حفظ تعادل شیمیایی خون و تزریق انسولین جهت توانا ساختن سلول های بدن برای جذب گلوکز از خون می باشد.

چه عوارضی وجود دارد؟

بیماری قند می تواند عوارض کوتاه مدت و طولانی مدت ایجاد نماید. مشکلات کوتاه مدت معمولاً درمان می شوند اما کنترل عوارض طولانی مدت بسیار مشکل بوده و در مدت زمان طولانی می تواند منجر به مرگ شود.
عوارض کوتاه مدت
کنترل ضعیف یا عدم درمان دیابت نوع I ممکن است کتواسیدوز با نشانه هایی که توصیف گردید را ایجاد نماید. یک عارضه مشترک درمان با انسولین برای هر دو نوع دیابت هیپوگلیسمی است که قند خون به طور غیرطبیعی کاهش می یابد. هیپوگلیسمی به دلیل عدم تعادل بین غذای مصرفی و مقدار انسولین روی می دهد. بیماری در افرادی که دیابت نوع I دارند بیشتر دیده می شود اما همچنین ممکن است در افراد مبتلا به نوع IIکه داروهای سولفونیل اوره یا انسولین مصرف می نمایند دیده شود. اگر درمان ترک گردد می تواند به عدم هوشیاری و حمله (سیژر) منجر گردد.
عوارض طولانی مدت
مشکلات پایدار و طولانی تهدید کننده سلامتی در کسانی که دیابت دارند ، حتی در افرادی که به خوبی کنترل می شوند نیز ممکن است دیده شود. کنترل کامل قند خون خطر به وجود آمدن این مشکلات را کاهش داده و تشخیص زودهنگام این عوارض به کنترل آن ها کمک می کند. به این دلیل تمامی افراد مبتلا باید چهار بار در سال توسط پزشک معاینه شوند. دیابت نوع II اغلب چندین سال بعد از شروع ، تشخیص داده می شود ، از اینرو ممکن است به هنگام تشخیص ، عوارض بیماری وجود داشته باشند. در افرادی که دیابت دارند خطر بیماری های قلبی – عروقی افزایش می یابد. عروق خونی بزرگ ممکن است به وسیله آترواسکلروز آسیب ببیند که یکی از علت های اصلی بیماری های کرونری قلب و حمله های قلبی (سکته) است. بالا رفتن مقدار کلسترول خون که پیشرفت آتراسکلروز (تصلب شرائین) را تسریع می نماید در بیماران دیابتی شایع تر است.
همچنین دیابت با پرفشاری خون عامل خطر دیگری برای بیماری های قلبی – عروقی است مرتبط می باشد. عوارض طولانی مدت دیگر نتایج آسیب هایی است که به رگ های خونی کوچک در بدن وارد می گردد. آسیب به رگ های خونی در شبکیه حساس به نور در عقب کره چشم ممکن است منجر به رتینوپاتی (بیماری شبکیه) دیابتی گردد. دیابت همچنین خطر به وجود آمدن کاتاراکت (آب مروارید) را افزایش می دهد. کسانیکه دیابت دارند باید به طور سالانه تحت معاینه تشخیصی قرار گیرند. اگر دیابت ، رگ هایی که خونرسانی اعصاب را بعهده دارند را مبتلا نماید ممکن است آسیب های عصبی ایجاد گردد. به طور تدریجی ممکن است حس بدن از دست برود . شروع این حالت از دستها و پاهاست و گاهی اوقات در تمام اعضای بدن گسترش می یابد. نشانه های ایجاد شده شامل گیجی در حین ایستادن و ناتوانی جنسی در مردان است. ازبین رفتن حس همراه با گردش خون ضعیف ، پاها را برای ایجاد زخم و گانگرن خیلی مستعد می کند. آسیب رگ های خونی کوچک در کلیه ها ممکن است نارسایی مزمن یا نارسایی شدید کلیوی ایجاد کند که بیمار برای ادامه حیات به دیالیز یا پیوند کلیه احتیاج خواهد داشت.

تشخیص چگونه است؟

اولین درخواست پزشک شما تهیه نمونه ادراری برای آزمایش مقدار گلوکز ( قند ) ادرار می باشد. تشخیص با آزمایش خون که سطح گلوکز بالای خون را نشان دهد تأیید می گردد.اگر سطح گلوکز بینابین باشد ممکن است آزمایش خون دیگری که بعد از ناشتای شب انجام می شود در خواست شود. خون شما همچنین ممکن است از نظر هموگلوبین پر گلوکز – Glocosylated haemoglobin – ( حالتی از رنگدانه گلبول قرمز خون ، هنگامی که سطح گلوکز برای چندین هفته و ماه بالا مانده باشد) مورد بررسی قرار گیرد.

درمان بیماری دیابت چیست ؟

برای تمام کسانی که دیابت قندی داشته باشند هدف درمان باید نگهداری سطح گلوکز خون در اندازه طبیعی بدون نوسانات قابل ملاحظه باشد . این هدف ممکن است با انجام رژیم معینی که ترکیبی از یک رژیم غذایی و قرص های پایین آورنده سطح گلوکوز خون است صورت گیرد . درمان معمولاً برای تمام طول عمر است و شما موظفید همه روزه برنامه غذایی و طبی را رعایت کنید.

درمان دیابت تیپ یک

این شکل از دیابت قندی همیشه با تزریق انسولین درمان می شود . درمان با داروهای خوراکی به تنهایی مؤثر نیست. انسولین اشکال متعدد دارد شامل کوتاه اثر ، طولانی اثر و ترکیبی از هر دو. ممکن است رژیمهای درمانی به صورت منقسم و طولانی که شامل ترکیبی از انسولین و داروهای خوراکی باشد ضرورت پیدا کند. پزشکتان با شما درباره چیزهایی که نیاز دارید صحبت خواهد کرد و به شما نحوه تزریق کردن به خود را آموزش خواهد داد. شما همچنین رژیم غذایی تان را کنترل نموده و طبق آنچه در ادامه توصیف خواهد شد کنترل گلوکز خونتان را انجام خواهید داد. اگر کنترل دیابت مشکل باشد ممکن است یک پمپ انسولین بگیرید که انسولین را از طریق سوزنی که در زیر پوستتان تعبیه می شود به طور مداوم آزاد نماید. تنها راه بهبودی دیابت نوع I پیوند لوزالمعده (پانکراس) است اما این عمل بطور معمول انجام نمی شود، چرا که بدن ممکن است عضو جدید را پس بزند و دلیل دیگر اینکه درمان با داروهای تضعیف کننده سیستم ایمنی که بعد از این عمل ضرورت دارد برای تمام طول حیات باید داده شود. با این وجود در بعضی از بیماران پیوند پانکراس همچون پیوند کلیه صورت می گیرد. یک روش بهبودی در این بیماران پیوند سلول های ترشح کننده انسولین جدا شده از پانکراس طبیعی است ، اما این تکنیک هنوز در مرحله تجربه قرار دارد.

درمان دیابت تیپ ۲

خیلی از افرادی که به این شکل از دیابت مبتلا هستند می توانند سطوح گلوکز خونشان را به وسیله انجام ورزش های منظم و پی گیری یک رژیم غذایی سالم برای نگهداری وزن ایده آل بدن کنترل نمایند. شما باید برنامه عمومی راهنمای دیابت را برای یک رژیم غذایی مناسب تعقیب نموده و در صورت لزوم با یک متخصص تغذیه مشورت نمایید. باید سعی کنید مصرف چربی را پایین نگه داشته و انرژی لازم را از کربوهیدرات های پیچیده ( مثل برنج و نان) برای به حداقل رساندن نوسانات گلوکز خون فراهم نمایید. تغذیه شما باید مقدار کالری ثابتی داشته باشد. همچنین شما باید به طور منظم قند خونتان را چک نمایید. اگر مقدار قند بالاتر یا پایین تر از مقدار اصلاح شده باشد ممکن است با کمک پزشکتان به تغییر رژیم غذایی ، اصلاح مقدار انسولین یا سایر داروها احتیاج داشته باشید. اگر بیماری دیگری همانند آنفلوآنزا در شما به وجود آید و یا در وضعیتی مانند انجام فعالیت های شدید یا مصرف غذای بیش از حد معمول قرار بگیرید انجام کنترل قند خون از اهمیت بسزایی برخوردار است.
وقتی که رژیم غذایی معینی برای کنترل قند خونتان کفایت نکند یک یا چند دارو ممکن است تجویز گردد. شما احتمالاً با داروهای خوراکی مانند سولفونیل اوره ها که لوزالمعده را برای آزاد کردن انسولین بیشتر تحریک می کنند و متفورمین که به بافتهای بدن کمک می کند تا گلوکز را جذب نمایند و اغلب در درمان افراد مبتلا به دیابت که اضافه وزن دارند مورد استفاده قرار می گیرد، شروع خواهید کرد. اگر داروهای خوراکی مؤثر نباشند ممکن است به تزریق انسولین احتیاج داشته باشید.

پیش آگهی چگونه است؟

دیابت قندی بیماری علاج ناپذیر است، اما کنترل پیشرفته سطوح گلوکز خون همراه با یک شیوه زندگی سالم برای این بیماری گذر عمر را برای این بیماران راحت تر می کند و آن ها را به سمت یک زندگی عادی سوق می دهد. کودکانی که دیابت دارند سریعاً معالجه بیماریشان را یاد می گیرند و می توانند در ورزشها شرکت کرده و زندگی اجتماعی کاملی داشته باشند.

کنترل قند خون

شما برای اطلاع از مقدار قند خونتان می توانید از یک سنجش گر دیجیتالی استفاده نمایید. این روش بسته به اینکه از چه نوع وسیله ای استفاده شود متغیر است اما معمولاً یک قطره خون بر روی نوار آزمایش اشباع شده از یک ماده شیمیایی که با گلوکز واکنش انجام می دهد، قرار می گیرد. بررسی گلوکز خون شما کمتر از یکبار در روز یا هر چند دفعه که پزشک معالجتان برای تأیید آن صلاح بداند انجام می گیرد تا اینکه درمان مورد بررسی قرار گرفته و مؤثر بودن یا احتیاج به تغییرات مدنظر قرار گیرد.

1. قبل از شروع دستهایتان را بشویید . سپس آنها را خشک نمایید . از یکی از دستهایتان که تمیز است با فروبردن سوزن به یک قطره خون بدست آورید.
2. محل مورد نظر آزمایش را که با مواد شیمیایی حساس شده با قطره خون بپوشانید، به مدت یک دقیقه منتظر بمانید(یا مدت زمان مورد پذیرش سنجش گر)
3. نهایتاً خون اضافی نوار را پاک نموده و بشویید و نوار مورد نظر را در داخل دستگاه دیجیتالی قرار دهید ،قند خون را آنالیز کرده و اغلب در همان لحظه میزان قند خون خوانده می شود.

زندگی با دیابت

کسانی که بیماری قند دارند می توانند زندگی عادی داشته باشند، ورزش را ادامه داده و از بیشتر غذاها استفاده نمایند. با این وجود خوردن یک رژیم غذایی سالم و حفظ منظم آن و در صورتی که ضرورت داشته باشد کاهش دادن وزن بدن از اهمیت ویژه ای برخوردار است. در هر زمان شیوه زندگی مناسب به کاهش خطر ایجاد عوارض که شامل بیماری های قلبی – عروقی و مشکلات گردش خون و نارسایی کلیه است کمک می کند.

یک رژیم سالم

در بعضی از بیماران دیابتی مصرف یک رژیم غذایی مناسب و کم کردن وزن برای نگهداری میزان قند خون در حد طبیعی کفایت می کند. رژیم غذایی شما باید متشکل از کربوهیدراتهای پیچیده مثل برنج ، غلات ( حبوبات) و چربی کمتر مخصوصاً چربی هایی که منشأ حیوانی دارند باشد.

الکل و سیگار

برای بیشتر افرادی که دیابت دارند مصرف مقدار متوسطی از الکل بی ضرر است، اما مصرف زیاد آن ممکن است میزان قند خون را پایین آورد. بعلاوه به علت تولید کالری زیاد ممکن است باعث افزایش وزن شود. مصرف سیگار خیلی مضر است، چراکه خطر بیماری های طولانی مدت مانند بیماری های قلبی یا سکته را به شدت افزایش می دهد.

مراقبت ویژه برای پاهایتان

دیابت می تواند خطر عفونت های پوستی و ایجاد زخم در روی پاها را افزایش دهد. شما باید با پوشیدن کفشهای راحتی ، معاینه منظم توسط یک متخصص پا، پا برهنه راه نرفتن و کوتاه کردن ناخن ها به صورت صاف ، این خطر را به حداقل برسانید. باید به طور روزانه پاهایتان را بررسی و تمیز نموده و اگر زخمی روی آن ها ایجاد شد بلافاصله با پزشک معالجتان مشورت نمایید.

فعالیت و ورزش

تمرین منظم ، پاهایتان را سالمتر کرده ، خطر بیماری قلبی ، سکته و فشار خون بالا را کاهش داده و اگر شما احتیاج به کم کردن وزن داشته باشید می تواند کمک نماید. اگر نوع I دارید ممکن است به کنترل قند خون قبل ، در حین و بعد از تمرین احتیاج داشته باشید تا بتوانید چگونگی فعالیت را با نیازتان به انسولین و غذا تطبیق دهید.

بررسی های طبی

اگر شما دیابت دارید باید هر ۶ ماه یکبار مورد بررسی قرار گیرید. این بررسی توسط یک پزشک عمومی یا پزشکی در کلینیک دیابت بیمارستان انجام خواهد شد. طی بررسی شما مورد معاینه کامل که شامل اندازه گیری فشار خون ، ارزیابی سیستم عصبی و معاینه چشم می باشد، قرار خواهید گرفت. همچنین برای بررسی بیماری کلیه نمونه ای از ادرارتان مورد آزمایش قرار خواهد گرفت.

منابع و مآخذ

• http://www.dk.com
• http://www.bma.org.uk
• http://www.healthnet.org.uk
• بیماری های هورمون و متابولیسم- انجمن پزشکی بریتانیا
• کتابچه سلامت – انتشارات تابش اندیشه